Η αναγκαιότητα εφαρμογής του δυϊκού συστήματος εκπαίδευσης (Μαθητείας) στην δευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει προσδιοριστεί από τα επιτυχή αποτελέσματά του στις χώρες όπου εφαρμόστηκε, καθώς και από τις ίδιες τις αλλαγές στον εκπαιδευτικό προσανατολισμό της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην χώρας μας, όσο και από δυναμική που καθορίζει τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας.
Η Εσπερινή Εκπαίδευση αποτελεί εκπαιδευτικό θεσμό με συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο: την προσφορά εκπαιδευτικών ευκαιριών σε άτομα που δεν έχουν την δυνατότητα ή την ευκαιρία να σπουδάσουν στην ημερήσια εκπαίδευση. Οι απόφοιτοι της εσπερινής εκπαίδευσης διεκδικούν, εξαιτίας της ιδιαίτερης κοινωνικής και, κατ’ επέκταση, εκπαιδευτικής τους διαδρομής, αντιμετώπισης από την Πολιτεία ισότιμης με αυτήν των αποφοίτων της ημερήσιας εκπαίδευσης[2].
Αυτές τις ημέρες ξεκινάει η εφαρμογή της Μαθητείας στα Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑΛ) της χώρας μας. Όμως και πάλι τα Εσπερινά σχολεία, και στην συγκεκριμένη αυτή περίπτωση τα Εσπερινά ΕΠΑΛ, φαίνεται να μην καταφέρνουν να ξεφύγουν από τον κανόνα που διαχρονικά ορίζει ότι η Εσπερινή εκπαίδευση στην χώρα μας αντιμετωπίζεται ως το «αποπαίδι» της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Ας επιχειρήσουμε μια διεξοδική ματιά στο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την εφαρμογή του «Μεταλυκειακού Έτους – Τάξης Μαθητείας» στα ΕΠΑΛ, προκειμένου να γίνει κατανοητή η παραπάνω θέση μας.
Στον «Οδηγό Εφαρμογής Μεταλυκειακού Έτους – Τάξης Μαθητείας» αναφέρεται (σελ. 3):
«Η μαθητεία απευθύνεται σε ενήλικους με στόχο:
την αφομοίωση απαραίτητων επαγγελματικών γνώσεων και δεξιοτήτων
την ετοιμότητα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις αυτής της μορφής μάθησης»
… Επίσης η μαθητεία αποτελεί μία εναλλακτική διαδρομή για αποφοίτους ΕΕΚ στο πλαίσιο της αναβάθμισης των επαγγελματικών τους προσόντων»
Ακόμη (σελ. 4):
«Κατά την εφαρμογή του «Μεταλυκειακού έτους – τάξης Μαθητείας» στην Ελλάδα από το σχολικό έτος 2016-2017 θα εφαρμοστεί το δυικό σύστημα εκπαίδευσης (μαθητείας) με συνολική διάρκεια του προγράμματος εννέα (9) μήνες και θα περιλαμβάνει:
α) μαθητεία με εκπαίδευση στο χώρο εργασίας και
β) μαθήματα Ειδικότητας στη σχολική μονάδα, αντίστοιχα»,
ενώ στην σελίδα 8:
«Όσοι έχουν δικαίωμα έγγραφής στο Μεταλυκειακό Έτος – Τάξη Μαθητείας, κατόπιν σχετικής δημόσιας πρόσκλησης των Περιφερειακών Διευθυντών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, καλούνται να υποβάλουν αίτηση συμμετοχής στο ΕΠΑ.Λ. που έχουν κατανεμηθεί θέσεις μαθητείας στην ειδικότητά τους. Στη δημόσια πρόσκληση θα περιγράφονται αναλυτικά οι διαδικασίες: υποβολής αιτήσεων και δικαιολογητικών, κατάρτισης προσωρινού πίνακα κατάταξης, υποβολής ενστάσεων και κατάρτισης οριστικού πίνακα κατάταξης καθώς και οι αντίστοιχες προθεσμίες.
Ο υποψήφιος μαθητευόμενος υποβάλλει την αίτησή του και καταθέτει τα δικαιολογητικά του στο ΕΠΑ.Λ. που θα υλοποιήσει την Τάξη Μαθητείας».
Στον Ν. 4386 (ΦΕΚ 83 Α΄ / 11 – 5 – 2016) ορίζεται για τις εγγραφές στα Εσπερινά Επαγγελματικά Λύκεια::
“2. Η παρ. 4 του άρθρου 5 του ν. 4186/2013 (Α΄193) αντικαθίσταται
ως ακολούθως:
«4. Εσπερινά Επαγγελματικά Λύκεια ιδρύονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και Οικονομικών, που δημοσιεύεται στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Στην απόφαση αυτή ορίζεται και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για τη λειτουργία των ανωτέρω σχολείων. Η διάρκεια φοίτησης σε αυτά είναι τετραετής, φοιτούν δε σε αυτά είτε εργαζόμενοι, είτε άνεργοι με κάρτα ανεργίας του Ο.Α.Ε.Δ., είτε άλλες κατηγορίες μαθητών οι οποίοι αδυνατούν να φοιτήσουν στο Ημερήσιο Επαγγελματικό Λύκειο.»” (άρθρο 66).
Όσον αφορά στο «Μεταλυκειακό έτος – τάξη μαθητείας»:
Στον Ν. 4386/ΦΕΚ 83 Α΄ / 11 – 5 – 2016 αναφέρεται:
“3. Το «Μεταλυκειακό έτος − τάξη μαθητείας» είναι προαιρετικό. Προϋπόθεση εγγραφής στο «Μεταλυκειακό έτος – τάξη μαθητεία» είναι απολυτήριο και πτυχίο του δευτεροβάθμιου κύκλου σπουδών του ΕΠΑ.Λ., καθώς και παλαιότερων τύπων σχολείων Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης ισότιμων με το ΕΠΑ.Λ. του παρόντος νόμου” [άρθρο 66, το οποίο αντικαθιστά το άρθρο 7 του Ν. 4186/2013 (Α΄ 193)].
Και ακόμη, στον Ν. 4310 (ΦΕΚ 258 Α΄/8-12-2014):
“1. Η παρ. 1 του άρθρου 7 του ν. 4186/2013 αντικαθίσταται ως εξής:
«1. Το Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑ.Λ.) προσφέρει δύο (2) κύκλους σπουδών ως εξής:
α. το «Δευτεροβάθμιο Κύκλο Σπουδών», ο οποίος ανήκει στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα και
β. την «Τάξη Μαθητείας», η οποία αποτελεί «Μεταδευτεροβάθμιο Κύκλο Σπουδών» και δεν εντάσσεται στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα.»
2. Η παρ. 3 του άρθρου 7 του ν. 4186/2013 αντικαθίσταται ως εξής:
«3. Στην «Τάξη Μαθητείας», η οποία είναι προαιρετική, εγγράφονται οι κάτοχοι απολυτηρίου και πτυχίου του δευτεροβάθμιου κύκλου σπουδών του ΕΠΑ.Λ»”..(Άρθρο 72)
Ακόμη, στο ίδιο άρθρο (72) αναφέρεται:
“5. Το άρθρο 12 του ν. 4186/2013 αντικαθίσταται ως εξής:
«Άρθρο 12
1. Στους αποφοίτους του «Δευτεροβάθμιου Κύκλου Σπουδών» του ΕΠΑ.Λ. χορηγείται:
α. Απολυτήριο Επαγγελματικού Λυκείου (ΕΠΑ.Λ.) επιπέδου 4 (ισότιμο με το Απολυτήριο Γενικού Λυκείου), που χορηγείται στους αποφοίτους της Γ΄ Τάξης των Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑ.Λ.) μετά από ενδοσχολικές εξετάσεις και
β. Πτυχίο Επαγγελματικής Ειδικότητας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, επιπέδου 4, που χορηγείται στους αποφοίτους της Γ΄ Τάξης των Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑ.Λ.) μετά από ενδοσχολικές εξετάσεις.
2. Οι απόφοιτοι της «Τάξης Μαθητείας» λαμβάνουν Πτυχίο Επαγγελματικής Ειδικότητας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, επιπέδου 5 μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών πιστοποίησης των προσόντων τους, σύμφωνα με την παράγραφο 4 του παρόντος.
3. Οι απόφοιτοι των Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων δεν έχουν υποχρέωση παρακολούθησης της «Τάξης Μαθητείας» για την προσέλευσή τους στις διαδικασίες πιστοποίησης προσόντων, εφόσον έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον εξακόσια (600) ημερομίσθια στην ειδικότητα που αποφοιτούν από τη Γ΄ Τάξη του Εσπερινού Επαγγελματικού Λυκείου»”.
Στην ΥΑ Φ7/179513/Δ4 (ΦΕΚ 3529 Β΄/01-11-2016) με θέμα: «Οργάνωση και λειτουργία τμημάτων «Μεταλυκειακού έτους – τάξης μαθητείας» των αποφοίτων ΕΠΑ.Λ.», στο άρθρο 1, αναφέρεται:
«1. Στα Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑ.Λ.) ιδρύονται και λειτουργούν Τμήματα του «Μεταλυκειακού έτους – τάξης μαθητείας».
Στην ΚΥΑ 26385 (ΦΕΚ 491 Β΄΄/20-2-2017) , με θέμα: «Πλαίσιο Ποιότητας Μαθητείας», στο άρθρο 2 ορίζεται:
«Β) Πιστοποίηση Μαθητείας
Η Μαθητεία οδηγεί σε αναγνωρισμένο τίτλο σπουδών. Η επιτυχής ολοκλήρωση των σπουδών πραγματοποιείται μετά από αξιολόγηση των μαθητευόμενων όπως προβλέπεται στο παρόν πλαίσιο. Στους μαθητευόμενους που ολοκληρώνουν εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μαθητείας παρέχεται πιστοποίηση επαγγελματικών προσόντων βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας (ΕΟΠΠΕΠ)».
Και στην ΚΥΑ 26381 (ΦΕΚ 490 Β΄ / 20-2-2017) με θέμα: «Υλοποίηση Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας αρμοδιότητας ΥΠ.Π.Ε.Θ.» αναφέρεται:
“Οι απόφοιτοι του «Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας» λαμβάνουν πτυχίο ειδικότητας, επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης επιπέδου 5, μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών πιστοποίησης των προσόντων τους σύμφωνα με την περ. Δ΄, της παρ. 14, του άρθρου 46, του ν. 4186/2013 (Α΄193), η οποία προστέθηκε με την παρ. 6, του άρθρου 72, του ν. 4310/2014 (Α΄258)” (άρθρο 12).
Είναι φανερό ότι δεν υφίσταται κάποιος διαχωρισμός ή εξαίρεση μεταξύ των αποφοίτων ημερήσιου και εσπερινού ΕΠΑΛ, ενώ η στέρηση της δυνατότητας παρακολούθησης του «Μεταλυκειακού έτους – τάξη μαθητείας» στους αποφοίτους των Εσπερινών ΕΠΑΛ δεν τους επιτρέπει να αποκτήσουν Πτυχίο Επαγγελματικής Ειδικότητας Εκπαίδευσης και Κατάρτισης επιπέδου 5, το οποίο είναι ζητούμενο μεγάλου ποσοστού αυτών που εγγράφονται στην Εσπερινή εκπαίδευση, αφού σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι η προσδοκία βελτίωσης της επαγγελματικής θέσης, καθώς και η αναζήτηση καλύτερης θέσης στην αγορά εργασίας, αλλά και η αναζήτηση εργασίας αποτελούν τα κίνητρα εγγραφής στα Εσπερινά σχολεία για μεγάλο ποσοστό προσερχομένων σε αυτά.[3]
Όμως, στην ΚΥΑ 26381 (ΦΕΚ 490 Β΄ / 20-2-2017) με θέμα: «Υλοποίηση Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας αρμοδιότητας ΥΠ.Π.Ε.Θ.» και ειδικότερα στο άρθρο 3 αναφέρεται:
«…Δικαίωμα εγγραφής στο «Μεταλυκειακό έτος – τάξη μαθητείας» έχουν νέοι και νέες που ικανοποιούν σωρευτικά και τα τρία παρακάτω κριτήρια:
α) είναι κάτοχοι απολυτηρίου και πτυχίου του δευτεροβάθμιου κύκλου σπουδών του ΕΠΑ.Λ. του ν. 4186/2013 και του ν. 3475/2006 και
β) βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης και
γ) δεν υπερβαίνουν το 24ο έτος ηλικίας.
… Οι υποψήφιοι που πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις κατατάσσονται κατά έτος αποφοίτησης και προηγούνται οι υποψήφιοι που έχουν αποφοιτήσει κατά το πιο πρόσφατο σχολικό έτος έναντι εκείνων παλαιότερων σχολικών ετών. Μεταξύ υποψηφίων που έχουν αποφοιτήσει το ίδιο σχολικό έτος προηγούνται εκείνοι που έχουν υψηλότερο βαθμό Πτυχίου ειδικότητας».
Είναι γνωστό ότι στα Εσπερινά σχολεία αναζητούν εκπαιδευτική διέξοδο μαθητές που σε μεγάλα ποσοστά ξεπερνούν – σε αρκετές περιπτώσεις εντυπωσιακά – την συμβατική ηλικία εγγραφής στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο ηλικιακός περιορισμός που τίθεται στο (γ) κριτήριο (να μην υπερβαίνουν οι αιτούμενοι εγγραφής στο Μεταλυκειακό έτος – τάξη μαθητείας το 24ο έτος – προφανώς λειτουργεί απαγορευτικά για τους αποφοίτους των εσπερινών ΕΠΑΛ.
Επιπρόσθετα, ο Νόμος 4186 (ΦΕΚ 193 Α΄ / 17 – 9 – 2013) ορίζει:
«3. Οι απόφοιτοι των Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων δεν έχουν υποχρέωση πρόσβασης στην «Τάξη Μαθητείας» για την προσέλευσή τους στις διαδικασίες πιστοποίησης προσόντων, εφόσον έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον 600 ημερομίσθια στην ειδικότητα που αποφοιτούν από τη Γ΄ Τάξη του Εσπερινού Επαγγελματικού Λυκείου».(άρθρο 12) (Σημείωση συντάκτη: Προφανώς αναφέρεται σε αυτούς που αποφοιτούν από την Δ΄ Τάξη Εσπερινού Επαγγελματικού Λυκείου).
Θα πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι δεν είναι αυτονόητο πως οι προσερχόμενοι για εγγραφή στα Εσπερινά ΕΠΑΛ είναι ήδη εργαζόμενοι και μάλιστα σε εργασιακό αντικείμενο συναφές με την ειδικότητα που αποφοιτούν. Αυτή η περίπτωση μάλλον αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Με άλλα λόγια, η συμπλήρωση 600 ημερομισθίων στην ειδικότητα αποφοίτησης δεν αφορά την πλειονότητα των αποφοιτησάντων από τα Εσπερινά ΕΠΑΛ, και κατά συνέπεια η ισότιμη αντιμετώπισή τους όσον αφορά στην δυνατότητα εγγραφής τους στο «Μεταλυκειακό έτος – τάξη μαθητείας» θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την δέουσα προσοχή.
Στην ΚΥΑ 26385 (ΦΕΚ 491 Β΄΄/20-2-2017) , με θέμα: «Πλαίσιο Ποιότητας Μαθητείας», ορίζεται:
«Οι μαθητευόμενοι έχουν τα ακόλουθα δικαιώματα:
1. Στον μαθητευόμενο παρέχεται αμοιβή σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 9 της παρούσας.
2. Στον μαθητευόμενο εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 657 – 658 του Αστικού Κώδικα σε περίπτωση απουσίας λόγω ασθενείας.
3. Ο μαθητευόμενος δικαιούται, κατά τη διάρκεια του προγράμματος, τις κανονικές άδειες των μισθωτών που προβλέπονται από τις ισχύουσες διατάξεις του ν. 1346/1983, όπως ισχύει.
4. Ο μαθητευόμενος δικαιούται εκπαίδευση σύμφωνα με τα προγράμματα σπουδών, η οποία τον οδηγεί σε συγκεκριμένα μαθησιακά αποτελέσματα, ανεξάρτητα από τον χώρο μαθητείας, τα οποία συμπληρώνονται κατάλληλα στη σχολική μονάδα» (άρθρο 8).
Και ακόμη:
“Το ποσοστό αποζημίωσης των μαθητευομένων του «Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας» ορίζεται στο εβδομήντα πέντε τοις εκατό (75%) επί του νόμιμου, νομοθετημένου, κατώτατου ορίου του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη (22,83€), ήτοι 17,12€. Τα 11€ επιδοτούνται από πόρους του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού-Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» του ΕΣΠΑ 2014-2020 και συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το ελληνικό δημόσιο και καταβάλλονται από την Επιτελική Δομή ΕΣΠΑ, Τομέα Παιδείας/Ειδικός Λογαριασμός του ΥΠΠΕΘ στους μαθητευόμενους… Οι μαθητευόμενοι από την πρώτη ημέρα μαθητείας ασφαλίζονται στο ΕΦΚΑ και τους παρέχεται ασφαλιστική κάλυψη για όλο το διάστημα μαθητείας σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. γ’ του άρθρου 2 του α.ν. 1846/1951, την παρ. 1 του άρθρου 3 του ν. 2335/1995, καθώς και την παρ. 3 του άρθρου 14 του ν. 4186/2013 (Α΄193)… Οι μαθητευόμενοι κατά το διάστημα της «Εκπαίδευσης στον χώρο εργασίας – Μαθητείας στον εργασιακό χώρο», υπάγονται στην ασφάλιση τόσο του κλάδου παροχών ασθένειας σε είδος, όσο και του κλάδου παροχών ασθένειας σε χρήμα, ο δε χρόνος ασφάλισής τους είναι συντάξιμος, διότι καταβάλλονται εισφορές για τους αντίστοιχους κλάδους κύριας και επικουρικής σύνταξης. (άρθρο 9)”.
Οι απόφοιτοι των Εσπερινών ΕΠΑΛ, και ειδικότερα όσοι υπερβαίνουν το 24οέτος της ηλικίας τους, εκτός από την αφαίρεση του δικαιώματος να αποκτήσουν Πτυχίο Επαγγελματικής Ειδικότητας Εκπαίδευσης και Κατάρτισης επιπέδου 5, βρίσκονται ενώπιον της μη ισότιμης αντιμετώπισής τους στην δυνατότητα να ενταχθούν σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο που προσφέρει την ένταξή τους στο δυικό σύστημα εκπαίδευσης με την παράλληλη οικονομική στήριξη που προβλέπεται, καθώς και την ασφάλισή τους τόσο στον κλάδο παροχών ασθένειας σε είδος, όσο και στον κλάδο παροχών ασθένειας σε χρήμα, ενώ επιπρόσθετα ο χρόνος ασφάλισης καθ’ όλη την διάρκεια της Μαθητείας είναι συντάξιμος. Αυτές οι προϋποθέσεις δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητες αν ληφθούν υπόψη οι σημερινές δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, καθώς και τα εντυπωσιακά ποσοστά ανεργίας.
Η στήριξη της Πολιτείας στην Εσπερινή εκπαίδευση δεν χαρακτηρίστηκε μέχρι σήμερα από σταθερότητα και συνέπεια στην ισότιμη παροχή εκπαιδευτικών ευκαιριών, συγκριτικά με τους μαθητές των ημερήσιων σχολείων, αν και τα εσπερινά σχολεία στην Ελλάδα συνεχίζουν να αποτελούν αδήριτη αναγκαιότητα και εκπαιδευτική όαση για μεγάλο αριθμό πολιτών. Από την ίδρυση ακόμη της Εσπερινής εκπαίδευσης, η ελληνική Πολιτεία αντιμετώπισε την εσπερινή εκπαίδευση με απαθή διάθεση ένταξής της κάτω από την ομπρέλα του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος. Αλλά και όταν το έκανε αυτό, η μέριμνά της για τους προσερχόμενους στα εσπερινά σχολεία δεν ήταν εφάμιλλη με την αντίστοιχη για τους μαθητές και αποφοίτους των ημερησίων, τόσο ως προς το ενδιαφέρον της να προσεγγίσει τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες των εσπερινών μαθητών, όσο και ως προς την άρση αποκλεισμών σε βάρος αυτών. Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται σημαντικές προσπάθειες άμβλυνσης αυτών των ανισοτήτων. Αυτή η μέριμνα όμως θα πρέπει να είναι συνεχής, συνεπής και φανερή σε κάθε επίπεδο που αφορά στην εκπαιδευτική διαδικασία και στις ευκαιρίες που προσφέρονται στους μαθητές και στους αποφοίτους του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Οι ιδιαιτερότητες που προσδιορίζουν το μαθητικό δυναμικό των Εσπερινών σχολείων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, προκειμένου οι προσφερόμενες εκπαιδευτικές διέξοδοι να έχουν ουσία και γι’ αυτούς.
Στην κατεύθυνση αυτή, η τροποποίηση προς τα άνω του ηλικιακού ορίου των 24ων ετών για τους αποφοίτους των Εσπερινών ΕΠΑΛ, προκειμένου αυτοί να μπορούν να εγγραφούν στο «Μεταλυκειακό Έτος – Τάξη Μαθητείας», αποτελεί αυτονόητη άμεση αναγκαιότητα.
